Beyaz Yakanın Tarihsel Kökenleri

“Tarih tekerrürden ibarettir derler, ibret alınsaydı hiç tekerrür eder miydi tarih” vecizi, beyaz yakanın tarihsel kökenlerinin bilinmesini çok önemli olduğuna işaret etmektedir. Buyurunuz beyaz yakanın kısa ve ibretlik tarihi:

• M.Ö. 1760: Hamurabi Kanunlarının okunamayan 66–99. maddelerinin, sırasıyla nasihat-uyarı-kötekle soyluların nasıl yola getirileceğinden bahsettiği düşünülmektedir. Aynı kanunlarda âleme ibret olsun diye iyice bir pataklanacağı belirtilen “bir işe yaradığını iddia edip kanıtlayamayan” (Madde 3) ve “çalışmadığı için tarladan hiçbir mahsul elde edemeyen” (Madde 42) kişilerin beyaz yakanın ilk versiyonu olan soylular olduğu anlaşılmaktadır.
  

• M.Ö. 1300: Bu ferasetten uzak Asurlulardan kalma bir tablette ise askerlik-çiftçilik-rahiplikten kaçan şımarık soylu çocuklarının, toplumun selameti için her tür eğlence imkânı ve üstüne bir de para verilerek tecrit edildikleri belirtilmektedir. Bu tecrit alanları, modern zamanlarda plazalara dönüşmüştür. İkinci tablette verilen ücretin babanın hiyerarşideki yerine ve çocuğun süslenip-püslenme derecesine göre belirlendiğinden hayıflanılmaktadır. Üçüncü tablet bulunamamıştır, zira dördüncüsü tablette Başrahibin bunu, sürekli kavga eden ve ama babalarının sürgüne şutlandığını bilmeyen soylu çocuklarının kafalarında kırdığı kaydedilmektedir.
  

• M.Ö. 549–485: Asurluların yıkılmasından gerekli dersleri çıkaran Pers İmparatoru I. Darius, soylu veya soysuz tüm boşta gezer takımını savaşa sürüp kırdırarak sorunu kökünden çözmeye çalışmıştır. Ancak Pers askerleri “yanlarında bizi de öldürtür bu saftirikler” deyip bunları saflarına almamışlar, sonuçta da bu zevat anlaşılmaz bir şekilde general falan olmuştur. Bunun da tarihteki ilk “bir işe yaramıyorsa müdür yap” uygulaması olduğu düşünülmektedir.
  

• M.Ö. 336–323: Bu yanlış tercih sonucunda Persler, onca görkem-takım-taklavatlarına rağmen İskender karşısında rezil olmuşlar ve ama intikam olarak da bu miraslarını Helenlere devretmişlerdir. İskender’den sonra Helenlerin düştüğü durumu detaylandırmak gereksizdir. Gittikleri her yerde adlarına faydasız büyük anıtlar diktikleri Helen tipi avare soyluları ve yönetim gurularının ilk modeli olan feylesoflarını anmak yeterli olacaktır.
  

• M.Ö. 2600 – M.S. 395: Başta bulunanların aylaklara lüzumsuz merhametinden kaynaklanan bu zafiyet, Romalılar ve Mısırlılarda bizzat baştakilerin aylak olmasıyla eşik atlamıştır. Boşta gezenin boş kalfası konsüller istedi diye Romalılar tee bilmem nerelerden koca koca dikilitaşları söküp getirmişler, Mısırlılar ise boşta gezmekte ve eşek sütüyle banyoda uzmanlaşmış firavunları için hayvani ölçülerde piramitler inşa etmişlerdir. Bu performansların da AVM’lerde ne varsa alıp eve yığmak ve plazaları daha bir yükseltmek çabalarına ilham verdiği düşünülmektedir.
  

• 1841–1925: Modern zamanlarda ise süreci önce teorisyenler sırtlanmıştır. Endüstri devrimi ertesinde Alman Weber, “yasal otorite” kılıfı altında çalışma mefhumunu tamamen anlamsızlaştırmıştır. Bu süreçte bürokrasiyi ve dolayısıyla beyaz yakalıları meşrulaştıran altyapıyı uydurmuş, Kafka’yı da roman malzemesi açısından abat etmiştir. Amerikalı Taylor ise “bakalım kuyuya kim atlayacak” deyip Bilimsel Yönetim İlkelerini öne sürmüştür. Bu ilkelerde süpervizörlük unvanı ile aylaklık hakkı soylu-soysuz herkese sağlanmış, böylece beyaz yaka somut bir varlık kazanmıştır. Fransız Fayol eşiği bir çıt daha yükseltmiştir. Meşhur 14 İlkesinden biri olan İş Bölümü ilkesi ile beyaz yakalıların kimsenin anlamadığı değersiz faaliyetlerini anlamlı ve bir de üstüne çok para ödenir bir hale getirmiştir.
  

• 1917–1945: Bu teorik altyapı üzerinde yükselen Ekim Devrimi tarihte ciddi bir kırılmaya işaret etmektedir. Devrim ile aylak aristokratların köküne kibrit suyu dökülmüş, aylaklık için “bari biraz sanat-kültür-felsefeden anlamak” dahi tamamen gereksiz hale gelmiştir. Böylece sınıfsız-yersiz-yurtsuz, yetmedi ipsiz-sapsız-köksüz beyaz yakalılar âlemde rakipsiz kalmışlardır. Almanların fişfiklemesi ve Müttefiklerin de “iki aya bu işi bitiririz” cehaletiyle başlayan II. Dünya Savaşı ise beyaz yakalının rüştünü ispatlamasıyla sonuçlanmıştır. Her iki taraftan neyi-niye yaptığını bilmeyen ve çoklukla üniforma giyen bir sürü gafil, sırf yapabiliyoruz diye dünyanın anasını ağlatmıştır.
  

• 1945–1965: Savaş sonrası Marshall Planının asıl amacının, beyaz yaka sınıfını tüm dünyaya yaymak olduğu iş işten geçtikten sonra anlaşılmıştır. Bu kapsamda Avrupa ve haylaz-varsıl-şımarık çocuğu Amerika, beyaz yakalıların nasıl ücretlendirileceğine dair evrensel yasalarda anlaşmışlardır. Buna göre beyaz yakalıların ücretleri; “Gülümserken Görünen Diş Sayısı”, “Karanlıkta Gözlerin Parlama Oranı”, “Ten Rengi Beyazlığı” ve “Boş Boş Oturabilme Süresi” ile doğru orantılı belirlenmiştir. İlaveten dişi modellerinde; “Topuk Yüksekliği”, “Kuaföre Gitme Sıklığı”, “Elbisenin Darlığından Mütevellit Hareket Kısıtlılığı” ve “Diyet Gıdaların Temel Beslenmedeki Oranı” da pozitif olarak dikkate alınmıştır.
  

• 1965–Hala: Tüm dünyayı kısa sürede saran bu çılgınlık her renk ve dilden zilyon beyaz yakalının istihdamı ve türlü küresel felaketler pahasına ücretlendirilmeleriyle sonuçlanmıştır. Post modern dönemde ise konu “Şirketin Selameti İçin Kim Müdür Yapılmalıdır”, “Bir Gizli İşsizlik Türü Olarak Müdürlük” ve “Home Office Denemelerinde Müdürlerin Kullanımının Faydaları” konularına kadar evrilmiştir.